Ήθη και έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην παλιά Βέροια

Συνεχίζοντας την παρουσίαση ηθών και εθίμων της Βέροιας, παραθέτουμε απόσπασμα από άρθρο του κ. Γιώργου Καλογήρου σχετικού με τα ήθη και έθιμα της Πρωτοχρονιάς.

Τα κάλαντα
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς ψάλλονταν την παραμονή και τα κόλιντα που δίναν στα παιδιά ήταν τα ίδια με αυτά των Χριστουγέννων.

Το κόψιμο της πίτας

Το βράδυ της τελευταίας μέρας του χρόνου η κοπή της κρεατόπιτας με το φράγκο (το νόμισμα που ήταν μια, δυο ή πέντε δραχμές) έμοιαζε με ιεροτελεστία. Όλη η οικογένεια καθόταν στο τραπέζι και στη μέση του τοποθετούνταν το μεγάλο στρόγγυλο ταψί με την ζεστή πίτα φτιαγμένη με μεράκι, με τα χρυσά χέρια της μητέρας. Ο πατέρας όρθιος γύριζε το ταψί τρεις φορές και το έκοβε σε τόσα ίσα κομμάτια όσα και τα μέλη της οικογένειας, προσθέτοντας άλλα δύο, ένα για τον Αγιο Βασίλη και ένα για τα κτήματα ή τη δουλειά. Τα κομμάτια ονοματίζονταν, με σειρά ηλικίας, απ' τον πατέρα και μπαίνανε στα πιάτα οπότε και άρχιζε το ψάξιμο για το φράγκο. Οποιος το έβρισκε ήταν ο τυχερός της νέας χρονιάς και ο πιο χαρούμενος της βραδιάς. Το νόμισμα κατέληγε στην Εκκλησία για το άναμα κεριού ή τοποθετούνταν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Μετά το φαγητό τα μέλη της οικογένειας έπαιζαν μεταξύ τους το τυχερό παιχνίδι "Πάρτα Όλα" ή χαρτιά, όχι φυσικά με χρήματα αλλά με (άβραστα) φασόλια, για το καλό του χρόνου.

Ο εκκλησιασμός

Την επομένη, πρώτη του έτους, σύσσωμη η οικογένεια, με τα καλά της και πάλι ρούχα, πήγαινε πρωί - πρωί στην Εκκλησία. Πολλοί προτιμούσαν το Ναό του Αγ. Βασιλείου που ήταν στην οδό Βενιζέλου, πίσω από το σημερινό Πνευματικό Κέντρο της Μητροπόλεως (δεν ξέρω αν ακόμα η εκκλησία σώζεται).

Το γιορτινό τραπέζι

Συγκεκριμένο φαγητό για το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς δεν υπήρχε, όμως η παράδοση ήθελε στην κατσαρόλα πετούμενο. Ασφαλώς αυτό δεν ήταν τυχαίο. Υποθέτω πως ο συμβολισμός ήταν να "πετάει" δηλαδή, να ήταν χαρούμενη, ευτυχισμένη η οικογένεια όλη τη χρονιά.

Τα νόστιμα λουκάνικα

Από τον αξέχαστο Αντώνη Κεμιντζέ, που διετέλεσε Δήμαρχος Βέροιας επί σειρά ετών, είχα ακούσει το παρακάτω επίκαιρο χωρατό: Βεροιώτικη παρέα της εποχής εκείνης έπινε τα τσιπουράκια της κάθε μεσημέρι με πρόχειρα μεζεδάκια. Στην παρέα συμμετείχε κάπου κάπου και έμπορος γνωστής ντόπιας οικογένειας που δεν φημίζονταν για την... απλοχεριά του! Το σπίτι του εμπόρου ήταν σε κεντρικό σημείο της πόλης, στην ανοιχτή δε σάλα της πίσω πλευράς του ήταν κρεμασμένα τα λουκάνικα του χριστουγεννιάτικου χοιρινού για να αεριστούν καλά πριν αρχίσει η κατανάλωσή τους. Ο επιτήδειος της παρέας, με ψηλό καδρόνι, κατέβασε τη νύχτα μερικά λουκάνικα του εμπόρου ο οποίος και ειδοποιήθηκε την άλλη μέρα να πάει το μεσημέρι στο γνωστό στέκι για τσίπουρο γιατί υπήρχε και καλός μεζές. Ανυποψίαστος ο έμπορος ευχαριστήθηκε ιδιαίτερα εκείνη τη μέρα από το μεζέ ρωτώντας μάλιστα ποιανού ήταν τα νόστιμα λουκάνικα, που ήθελαν, όπως έλεγε, λίγο ακόμα αέρισμα, χωρίς να παίρνει απάντηση συγκεκριμένη. Το ίδιο επαναλήφθηκε και μερικές φορές ακόμα ώσπου κάποια μέρα ο έμπορος παρατήρησε ότι τα κρεμασμένα λουκάνικά του είχαν λιγοστέψει αισθητά. Κατάλαβε τότε τι είχε συμβεί και σκασμένος απ' το κακό του τα έψαλλε για τα καλά στους φίλους του οι οποίοι άκουσαν το ψαλτήρι σκασμένοι κι αυτοί, όχι βέβαια απ' το κακό τους, αλλά απ' τα γέλια.

Τα έθιμα των Βλάχων της Βέροιας

Οι Βλάχοι Βεροιώτες για την πρώτη του έτους είχαν το δικό τους έθιμο: Γύριζαν στους δρόμους ντυμένοι με την τριχωτή βαριά κάπα των τσομπάνηδων, με την κουκούλα στο κεφάλι, με ολοπρόσωπη μάσκα και με κουδούνια των προβάτων κρεμασμένα στο σώμα πάνω από την κάπα. Καθώς βάδιζαν αναπηδούσαν και τα κουδούνια, με τους διάφορους ήχους ακούγονταν από μακριά. Όπως με πληροφόρησαν το έθιμο στόχευε στο να τρομάξουν οι καλικάντζαροι από το θόρυβο των κουδουνιών και να απομακρυνθούν από την πόλη. Οι φέροντες τις κάπες και τα κουδούνια ονομάζονταν κδουναρέοι ή λιγκουτσαρέοι ή λιγκουτσάρηδες.

Γιώργος Καλογήρου

"Ήθη και έθιμα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς", Λάμδα,17 (Δεκ. 2001), 12-16.