Παλαιά Μητρόπολη Βέροιας - Μνημείο σύμβολο για την πόλη

Τζαμιά με μιναρέδες επιβλητικούς, λουτρά με τρούλους που καμαρώνουνε στον ήλιο, μπεζεστένια που αντηχούν φωνές πραματευτάδων, οξυκόρυφα γεφύρια  που βαστούν τους περαστικούς τους…  είναι η αρχιτεκτονική των αλλόθρησκων;  Ή μήπως κομμάτι της δικής μας ιστορίας;

 Τρεις εκκλησίες οι Οθωμανοί μετέτρεψαν σε τζαμιά και άλλα, νέα, χτίσανε, στην πόλη της Βέροιας. Οι τοίχοι τους μιλάνε, και διηγούνται ιστορίες, Χριστιανών και Οθωμανών.

 Το τζαμί του Χουνκιάρ, δηλαδή του κατακτητή, το σπουδαιότερο τότε της πόλης, ήταν αποτέλεσμα της μετατροπής της Μητρόπολης της Βέροιας σε χώρο προσευχής των Οθωμανών. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Κεντρικής, Αντωνίου Καμάρα, Περικλέους και Τρύφωνος.

 Η Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας, ναός αφιερωμένος στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, είναι ένα από τα μεγαλύτερα σωζόμενα μεσοβυζαντινά κτίσματα στο χώρο των Βαλκανίων και από τους μεγαλύτερους επισκοπικούς ναούς που χτίστηκαν στη Μακεδονία στις αρχές του 11^ου αιώνα, με μήκος 45 και πλάτος 21μ. Στο μαρμάρινο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου, υπάρχει κτητορική επιγραφή «και τούτο έργον Νικήτα θυηπόλου».

Από αρχιτεκτονικής σκοπιάς, η Παλαιά Μητρόπολη ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με υποτυπώδες εγκάρσιο κλίτος και νάρθηκα. Ο διαχωρισμός των κλιτών γινόταν με διαδοχή πεσών και κιόνων, τα οποία φέρουν επίστεψη ιωνικών κιονοκράνων, ανόμοιων μεταξύ τους, καθώς αποτελούν σπόλια.Σε άγνωστη εποχή, ολόκληρο το νότιο κλίτος κατέρρευσε.

Κατά τη μετατροπή του χριστιανικού ναού σε τζαμί, έλαβαν χώρα μετατροπές και καταστροφές, τόσο των δομικών του στοιχείων, όσο και της αγιογραφικής του διακόσμησης, προκειμένου αυτό να καλύψει τις λειτουργικές ανάγκες και την πίστη των κατακτητών. Ημικυκλικά τόξα παραθύρων μετατράπηκαν σε οξυκόρυφα, ενώ το βόρειο τμήμα του εγκάρσιου κλίτους αντικαταστάθηκε από ένα ραδινό μιναρέ. Ο μιναρές, λιτής μορφολογίας και συνολικού ύψους 22 μέτρων, σώζεται εν μέρη.

 Οι Οθωμανοί κατακτητές κατέστρεψαν σε μεγάλο βαθμό και επίχρισαν τον εσωτερικό τοιχογραφικό διάκοσμο που αποτελούνταν από τοιχογραφίες του 13^ου κυρίως αιώνα. Επρόκειτο για μια ζωγραφική παράγωγη από διαφορετικά χέρια ζωγράφων, η προέλευση των οποίων θα πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στο κράτος της Ηπείρου.

 Μετά την απελευθέρωση της Βέροιας, ο ναός επαναλειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα. Αργότερα μετατράπηκε σε κτήριο της Χριστιανικής Ένωσης Ορθοδόξων Βέροιας «Απόστολος Παύλος», ενώ κατά τη διάρκεια των πολέμων στέγασε κρατικές υπηρεσίες. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, η Παλαιά Μητρόπολη χρησιμοποιήθηκε ως στάβλος.

 Η κήρυξη της Παλαιάς Μητρόπολης Βέροιας (Χουνκιάρ Τζαμί) ως προέχων βυζαντινό μνημείο έγινε το 1924 (Π.Δ.3-11-1924). Σήμερα, στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007-2013, και του έργου «Αποκατάσταση της Παλαιάς Μητρόπολης Βέροιας» ολοκληρώνεται η αποκατάστασή της, με αυτεπιστασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας. (...)

Απόσπασμα από άρθρο της Άννας Ματσκάνη στο περιοδικό Πολιτιστικά Δρώμενα, τχ. 61.