Θωμάς Α. Μπαρζάνης Δάσκαλος. Πτυχιούχος της Μεγάλης του Γένους, Διευθυντής Αστικής Σχολής Βεροίας

Ανάμεσα στους πνευματικούς ανθρώπους και τους δασκάλους της Βεροίας, στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, ξεχωριστή θέση κατέχει και ο Θωμάς Αντωνίου Μπαρτζάνης.

Ο Θωμάς Μπαρτζάνης γεννήθηκε στη Βέροια. Μακρινοί συγγενείς του, με το ίδιο επίθετο, ζουν στη Βέροια μέχρι σήμερα. Τα πρώτα γράμματα έμαθε στη γενέτειρά του και στη συνέχεια σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και στη μουσικής Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως (1). Δεν έχω υπόψη μου άλλο Βεροιώτη που να φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, εκτός ελαχίστων ιεραρχών. Τα προσόντα του Θωμά Μπαρτζάνη εκτιμήθηκαν και πολύ νέος προσλήφθηκε ως διευθυντής της εν Νικοπόλει του Πόντου Ελληνικής Οκταταξίου Αστικής Σχολής (2) κατά το σχολικό έτος 1903-1904 και ενωρίτερα. Ήταν πολύ μορφωμένος και είχε εξαιρετική μουσική κατάρτιση ενώ από τους συναδέλφους του ονομαζόταν «Μουσικολογιώτατος». Γνώριζε πολύ καλά Τουρκικά, Γαλλικά και Μουσική.

Από το σχολικό έτος 1904-1905 προσλήφθηκε ως διευθυντής της Ελληνικής Αστικής Σχολής Βεροίας για την καλύτερη επίδοση των μαθητών (3). Τα στατιστικά στοιχεία της Αστικής Σχολής Βεροίας την εποχή αυτή δείχνουν ότι η επίδοση των μαθητών δεν ήταν καλή. Οι στάσιμοι έφταναν σε ποσοστό από 12% έως 20% και οι μαθητές που διέκοπταν τα μαθήματα από 18% έως 31%.

Η ηθική κατάσταση των μαθητών, σύμφωνα με τη διαπίστωση του συλλόγου των δασκάλων της Αστικής Σχολής Βεροίας «δεν είναι τόσον ευάρεστος» και η πρόοδός των «χωλαίνει». Εφορεία σχολείων και σύλλογος διδασκόντων πήραν ορισμένα μέτρα «προς διόρθωσιν της προοδευτικής και ηθικής καταστάσεως των μαθητών» (4). Αποφάσισε η Εφορεία να διορίζονται στην Αστική Σχολή Βεροίας δάσκαλοι και διευθυντής με αυξημένα προσόντα. Έτσι, προτάθηκε ο Θωμάς Αντ. Μπαρτζάνης ως διευθυντής της Αστικής Σχολής (πτυχιούχος της Μεγάλης του Γένους Σχολής και του μουσικού τμήματος αυτής, με πείρα, αφού είχε υπηρετήσει ως διευθυντής και στην Οκτατάξια Αστική Σχολή της Νικόπολης του Πόντου).

Ο Μπαρτζάνης, δίδασκε 22-23 ώρες την εβδομάδα, πέρα από τα καθήκοντα του διευθυντή, τα μαθήματα  Γλώσσα, Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιστορία και Τουρκικά. Από τη μελέτη της διδαχθείσης ύλης, διαπιστώνουμε ότι ήταν γνώστης της διδακτέας ύλης (5) και μεθοδικός στις προσφερόμενες γνώσεις. Φαίνεται στα σχολικά έτη (1904-1908) που διεύθυνε την Αστική Σχολή Βεροίας ο Θωμάς Μπαρτζάνης, καλυτέρευσε η επίδοση των μαθητών σ’ όλους τους τομείς.

Ο Θωμάς Αντ. Μπαρτζάνης παντρεύτηκε (6) την Αικατερίνη Μανιοπούλου (Κάππου) δασκάλα, με την οποία απέκτησε γιο, τον Αντώνιο, τελειόφοιτο της Φιλολογίας, που πέθανε πολύ νέος, το 1938. Στα κοιμητήρια της Βεροίας σώζεται οικογενειακός τάφος του Θωμά Αντ. Μπαρτζάνη, μαζί με τον Αναστάσιο Κάππο, ευεργέτη της πόλης μας και τον, σε νεαρή ηλικία, αποθανόντα Αντώνιο Κάππο.

Ο Θωμάς Μπαρτζάνης, όπως αναφέραμε, ήταν πολύ καλός μουσικός (ψάλτης) «Μουσικολογιώτατος». Άφησε τις εξής Μουσικές (χειρόγραφες) συλλογές:

α) Μουσική χειρόγραφος περιέχουσα / διάφορα μαθήματα, δηλαδή / Άσματα εκκλησιαστικά / διάφορα – πατέρα-υιόν. Άξιον εστίν / και άλλα πολλά 1897.

Υπό Θωμά Αντ. Μπαρτζάνη /

Πτυχιούχος της εν Κωνσταντινουπόλει /

Μεγάλης του Γένους και μουσικής /αυτής Σχολής

Το μουσικό αυτό χειρόγραφο έχει 272 σελίδες και διαστάσεις 9χ14 ύψος. Στην πρώτη σελίδα έχει την υπογραφή του και την αποτυπώνει ιδιωτικής του σφραγίδας. Στο τέλος έχει πίνακα περιεχομένων. Η καταγραφή της χειρόγραφης Μουσικής του συλλογής άρχισε το 1897 και τελείωσε στις 19-1-1904 στην Νικόπολη του Πόντου.

Από τις σημειώσεις που κράτησα, όταν το πρώτον ασχολήθηκα (1975) με το δάσκαλο-μουσικό Θωμά Μπαρτζάνη, διεπίστωσα ότι ορισμένα άσματα: προς τον Αρχιερέα Νικοπόλεως, την Α.Α.Μ. τον Σουλτάνο, τον Μουτεσαρίφη Νικοπόλεως, δίφωνο προς τον Ευθύμιο Εμενίδη (7) ευεργέτη της Νικοπόλεως, πολυχρονισμό στον Άγιο Κολωνίας Πολύκαρπο κ.ά, όπως και το Ναυτόπουλο, μελοποιήθηκαν από τον Θωμά Μπαρτζάνη. Άλλα άσματα, ύμνοι, πολυχρονισμοί, ωδές κ.ά. μελοποιήθηκαν από μεγάλους μουσικούς, όπως τον Γεώργιο Σαρανταεκκλησιώτη, τον Χαράλαμπο Παπανικολάου, τον Άγιο Πελαγωνίας Κοσμά τον Ευμορφόπουλο, τον Γ. Ραιδεστινό, το Νηλέα Καμαράδο, τον Παρρησιανό, τον Γ. Βιολάκη κ.ά. Ακόμα, στις σελ 216-233 του μουσικού χειρογράφου περιέχεται αξιόλογη εργασία του Θ. Μπαρτζάνη «Περί ορθογραφίας της μουσικής» και «Αντιστοιχίας των φθόγγων».

β) Χειρόγραφη φυλλάδα που περιέχει χερουβικά, μελοποιηθέντα υπό του Μουσικολογιωτάτου Θωμά Αντ. Μπαρτζάνη.

Τα μελοποιηθέντα χερουβικά από τον Θ. Μπαρτζάνη στάλθηκαν από τον Νικόλαο…, επιστήθιο φίλο και συνάδελφό του από την Νικόπολη (8) του Πόντου, όπως φαίνεται στο τέλος της χειρόγραφης μουσικής φυλλάδας.

Παραπομπές – Βοηθήματα - Πηγές

1. Η Μεγάλη του Γένους Σχολή λειτουργεί από το 1454 (με διάφορα ονόματα) σχεδόν αδιαλείπτως, παρέχοντας υψηλού επιπέδου μόρφωση στους Έλληνες και όχι μόνο μαθητές της. «Παρήγαγε» καθόλη τη διάρκεια θεολογικά και μουσικά καταρτισμένους νέους, οι οποίοι θα στελέχωναν είτε τις δικές τους υπηρεσίες (ως ιερείς, ψάλτες, δάσκαλοι), είτε την κρατική γραφειοκρατία.

2. Το σχολείο αυτό με την προσθήκη και όγδοης τάξης μετονομάστηκε Κεντρική Οκτατάξιος Αστική Σχολή Νικοπόλεως Πόντου. Τα διδασκόμενα μαθήματα ήταν τα ίδια με αυτά των Ελληνικών Σχολείων της Κωνσταντινούπολης.

3. Παύλου Δ. Πυρινού, Τα Σχολεία της Βεροίας (1901-1912) και Η Ιερατική Σχολή Τιμίου Προδρόμου Βεροίας (1909-1915) Θεσσαλονίκη 1989, σ. 24-33.

4. Παύλου Δ. Πυρινού, Τα Σχολεία της Βεροίας Ο.Π. σελ. 22-25.

5. Την διαπίστωση αυτή έχουμε, αν μελετήσουμε τη διδαχθείσα ύλη, κατά μάθημα, που κατέγραψε ο Θωμάς Μπαρτζάνης στον κώδικα που βρίσκεται στο 1ο Γυμνάσιο Βεροίας, με την ονομασία «Βιβλίον περιέχουν την ύλην των κατ’ έτος εν τη Αστική Σχολή διδασκομένων μαθημάτων. Εν Βεροία τη 1 Ιουνίου 1899» και τις σελίδες 48-49.

6. Παύλου Δ. Πυρινού, Βεροιώτικα Σημειώματα, Βέροια 2009, σ. 189-193.

7. Ο Ευθύμιος Εμενίδης, νεαρός, μετανάστευσε στη Ρωσία, όπου πλούτισε. Η κοινωνία της Νικοπόλεως τον ανεκήρυξε Μεγάλο Ευεργέτη, γιατί βοήθησε οικονομικά τα ελληνικά εκπαιδευτήρια.

8. Αρχαία πόλη του Πόντου που η Ελληνοπόντιοι ονόμαζαν Γαράσαρη. Κτίστηκε από τον Πομπήϊο το 66 π.Χ. σε ανάμνηση της νίκης του επί Μιθριδάτου του ΣΤ΄, όπως αναφέρει ο Στράβωνας.

Άρθρο του Παύλου Πυρινού που δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα Λαός, 5-3-2016.