Ένα ταξίδι δίχως γυρισμό (1 Μαΐου1943)

Η 1η Μαΐου για τη Βέροια είναι μια μέρα που χαρακτηρίζει τη νεώτερη ιστορία της πόλης. Την ημέρα αυτή κατά τη διάρκεια της Κατοχής, και συγκεκριμένα την 1η Μαΐου 1943, οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, αφού νωρίτερα είχαν συγκεντρώσει και περιορίσει την εβραϊκή κοινότητα της πόλης στους χώρους της εβραϊκής συνοικίας, την οδήγησαν προς το σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης με προορισμό τη Θεσσαλονίκη και από εκεί τα κρεματόρια του Άουσβιτς. Στην αποστολή συμμετείχαν 460 Εβραίοι, από τους οποίους κανείς δεν επέστρεψε στη γενέτειρά του…
Για τα περιστατικά της συλλογής, του περιορισμού και της μεταφοράς του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης υπάρχουν μαρτυρίες τόσο Εβραίων, οι οποίοι κατάφεραν να διασωθούν, όσο και Χριστιανών, οι οποίοι τους έβλεπαν τη συγκεκριμένη μέρα να πορεύονται το ταξίδι, που έμελλε να μην έχει γυρισμό...
Ο Γ. Λιόλιος στη μελέτη του «Σκιές της πόλης» αναφέρει χαρακτηριστικά: «…Τρεις μέρες μετά την αυστηρή απομόνωση τους, την 1η Μαϊου του 1943, όλος αυτός ο πληθυσμός συγκεντρώνεται για αναχώρηση… Οι Γερμανοί οδηγούν το πλήθος έξω από την εβραϊκή συνοικία και μέσω των οδών Μεραρχίας, Σοφού και Κεντρικής τους οδηγεί στην έξοδο της πόλης προς τον Σιδηροδρομικό Σταθμό… Μέσα στην φάλαγγα και οι δύο ραβίνοι που αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το ποίμνιο τους, ο Ιτσχάκ Σαρφατή και ο Σαμουέλ Σαρφατή… Σε όλη την πορεία μέσα από την κεντρική αγορά της πόλης, ορισμένοι από το πλήθος των Εβραίων βρίσκουν το κουράγιο να χαιρετίσουν με φωνές στον αέρα φίλους και γνωστούς, βλέπουν για τελευταία φορά γνώριμες γωνιές και τα σφραγισμένα καταστήματα τους.
Οι έμποροι και οι καταστηματάρχες της Αγοράς στέκονται βουβοί μπροστά στο θέαμα. Άραγε πως σχολίαζαν την πομπή αυτή στις χαμηλόφωνες κουβέντες τους; Ορισμένοι δοκιμάζουν τις αντοχές τους σιωπηλά. Άλλοι σπεύδουν να ευχηθούν καλή αντάμωση. Στην αρχή και στο τέλος της πομπής οι Γερμανοί ελέγχουν με μαστίγια την ροή της φάλαγγας και διώχνουν τους ανεπιθύμητους. Στο πλάι, οι εξαπατημένοι ντόπιοι Εβραίοι πολιτοφυλακές «περιφρουρούν» την πορεία. Στο τέρμα της οδού Κεντρικής στρίβουν για την ευθεία που οδηγεί στον σιδηροδρομικό σταθμό.
Κάποιοι, μη Εβραίοι κάτοικοι, που συμπτωματικά την ημέρα εκείνη βρέθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης, περιγράφουν αργότερα την σκηνή που αντίκρισαν εκεί:
«Ένα πλήθος φοβισμένο, φορτωμένο με τσουβάλια όπου είχαν τα ρούχα τους και τα αναγκαία για το μακρύ ταξίδι, με παιδιά στην αγκαλιά, με υποβασταζόμενους γέρους, γριές και ασθενείς (ανάμεσα σε αυτούς και ο Ιωνάς Δανιέλ, ο στρατιώτης του αλβανικού μετώπου δίχως πόδια), να κλαίνε και να στοιβάζονται, με τη βία και με χτυπήματα, σαν ζώα στα βαγόνια του συρμού για τη Θεσσαλονίκη».
Ελάχιστοι ντόπιοι προστρέχουν στον σιδηροδρομικό σταθμό για συμπαράσταση… Οι Γερμανοί που περιφρουρούν την αποστολή και ο κουκουλοφόρος Έλληνας συνεργάτης τους, σπρώχνουν βίαια τους λίγους παριστάμενους διώχνοντας τους».