Οι Μπούλες της Νάουσας

Ένα πανάρχαιο έθιμο από τη Μακεδονία

Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και πιθανότατα έχει σχέση με τελετές φυλετικής μύησης, όπως η τελετή ενηλικίωσης, κατά την οποία ο νέος, ντυμένος με γυναικεία ρούχα και οδηγούμενος από ανύπανδρους άντρες της φυλής, θα μυηθεί με τη σειρά του στα μυστικά της, θα αποβάλει τη γυναικεία ενδυμασία και θα μεταμορφωθεί σε άνδρα.

Το έθιμο στην πορεία του μέσα από τους αιώνες μεταπλάθει και παράλληλα ενσωματώνει στα επιμέρους στοιχεία του την τοπική παράδοση, τους μύθους, τους θρύλους, τα τραγούδια και τους ηρωικούς αγώνες της Νάουσας. Τα κυριότερα στοιχεία του εθίμου που μας μεταφέρονται από μια πολύ αυστηρή προφορική παράδοση είναι:

• Η συγκρότηση του μπουλουκιού, που προϋποθέτει την αυστηρή αποδοχή και τήρηση ορισμένων κανόνων τέλεσης του εθίμου για συμμετοχή σε αυτό.

• Το φύλο των τελεστών είναι μόνο νέοι άνδρες (ανδροκρατούμενο).

 • Τη γυναικεία μορφή (νύφη - μπούλα) την υποδύεται πάντα άνδρας.

• Η ένδυση, η μεταμφίεση και η συμπεριφορά των τελεστών διέπονται από πατροπαράδοτους κανόνες.

• Τα μουσικά όργανα, οι χοροί, το δρομολόγιο είναι προκαθορισμένα από το τελετουργικό, που ακολουθείται αναλλοίωτο στο πέρασμα των χρόνων.

Η ονομασία του εθίμου

Η κυρίαρχη ονομασία που χαρακτηρίζει το μπουλούκι των νέων ανδρών που συμμετέχουν στο έθιμο είναι Μπούλες, ενώ αυτή που χαρακτηρίζει το άτομο που συμμετέχει στο μπουλούκι κατ’ άλλους είναι Μπούλα και κατ’ άλλους Γενίτσαρος.

 Η τέλεση του εθίμου

Η συγκρότηση του μπουλουκιού που θα βγει στο έθιμο αρχίζει βέβαια πολύ πριν από την Αποκριά. Τα ατομα που θα αποτελέσουν το μπουλούκι ορίζουν τον αρχηγό τους, εξασφαλίζουν τα όργανα, ψάχνουν για τις φορεσιές και τα ασημικά. Το Σάββατο βράδυ, παραμονή της Αποκριάς, άρχιζε το ντύσιμο των τελεστών του εθίμου, που διαρκούσε όλη τη νύχτα και ήταν πολύ κουραστικό. Τα ασήμια ράβονταν πάνω στη φορεσιά ένα-ένα από μοδίστρες ή τις γυναίκες του σπιτιού και όταν τελείωνε το ντύσιμο ερχόταν ειδικός τεχνίτης που έδενε στο κεφάλι του νέου το ταράμπουλο με την προσωπίδα. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται από παλιά στο έθιμο είναι μόνο οι ζουρνάδες.

Κυριακή της Αποκριάς, το μάζεμα του μπουλουκιού

Τα όργανα, παίζοντας μια μελωδία ελεύθερου ρυθμικού, τύπου το Ζαλιστό, θα περάσουν από όλα τα σπίτια των νέων που συμμετέχουν και έναν-έναν θα τους μαζέψουν. Πρώτα μαζεύουν τους νέους, μετά τους παλιούς και τελευταίο όλων τον αρχηγό.

 Αφού τελειώσει το μάζεμα του μπουλουκιού, όλοι μαζί ξεκινούν για το δημαρχείο, το κονάκι του μουδίρη στα χρόνια της τουρκοκρατίας, και υπολογίζουν να φθάσουν εκεί κοντά στο μεσημέρι. Περίπου στις δώδεκα συγκεντρώνονται στο δημαρχείο. Εδώ είναι μαζεμένη όλη η Νάουσα. Όλοι περιμένουν να δουν τις Μπούλες.

 Η χορευτική δράση του μπουλουκιού άρχιζε μετά την επίσκεψη στο κονάκι του άρχοντα της πόλης, από τον οποίο έπρεπε να δοθεί στον αρχηγό του μπουλουκιού η άδεια για την τέλεση του εθίμου.

Σήμερα όλα τα μπουλούκια θα επισκεφθούν το δημαρχείο και, αφού πάρουν την άδεια από τον δήμαρχο, θα αρχίσουν τη χορευτική τους πορεία μέσα στους δρόμους της Νάουσας. Η μετακίνηση του μπουλουκιού γίνεται με πατινάδες, ενώ στις στάσεις που κάνει το μπουλούκι χορεύουν τους κυκλικούς χορούς του ρεπερτορίου τους.

 Το χορευτικό ρεπερτόριο

Για τους πρωταγωνιστές του εθίμου το χορευτικό ρεπερτόριο είναι ο Συγκαθιστός, η Παπαδιά, η Παλιά Παπαδιά, ο Νταβέλης, ο Σωτήρης, ο Νιζάμικος, ο Μελικές, ο Μουσταμπέικος, το Σαρανταπέντε, η Σούδα, η Μακρινίτσα και φυσικά η Πατινάδα. Οι περισσότεροι είναι ανδρικοί χοροί. Η νύφη - Μπούλα στους ανδρικούς χορούς συμμετέχει ελάχιστα, κινείται συμβολικά μαζί με τις άλλες Μπούλες, αλλά το δικό της χορευτικό ρεπερτόριο αποτελούν οι χοροί Μακρινίτσα και Σούδα. Η διαδρομή και οι στάσεις πουκάνουν οι Μπούλες για χορό φαίνονται παρακάτω: Δημαρχείο - Τριόδι του Λάμνια - Καμένα - Πουλάανα - Μπατάνια - Καμένα - Κιόσκι - Αϊ-Γιώργης - Αλώνια - Γαλάκεια - Καμένα. Το μπουλούκι τελειώνει το δρομολόγιό του στα Καμένα. Αργά τη νύχτα το μπουλούκι διαλύεται `αι οι χορευτές επιστρέφουν στα σπίτια τους.

Δευτέρα της Αποκριάς

Τη Δευτέρα το πρωί, χωρίς να φορούν τον πρόσωπο, μαζεύονται όλοι στο σπίτι του αρχηγού. Εδώ θα έρθουν και οι οργανοπαίκτες και τα μικρά παιδιά του μπουλουκιού. Τη μέρα αυτή το πρόγραμμα δεν είναι τελετουργικό. Εδώ θα γίνει ένα μικρό οικογενειακό γλέντι με τους συγγενείς και τους φίλους του αρχηγού. Μετά θα πάνε με πατινάδα στο δημαρχείο, θα χορέψουν λίγο και στη συνέχεια θα επισκεφτούν τα σπίτια των μελών του μπουλουκιού, που τους έχουν καλεσμένους για γλέντι με χορό, μεζέδες και κρασί. Το βράδυ όλα τα μέλη του μπουλουκιού, αφού πάλι πάρουν χέρι μεταξύ τους, θα γυρίσουν στα σπίτια τους.

Δεύτερη Κυριακή, της Τυρινής

Την επόμενη Κυριακή, της Τυρινής, επαναλαμβάνεται το έθιμο ακριβώς όπως την Κυριακή της Απόκρεω.

Καθαρά Δευτέρα

Την Καθαρά Δευτέρα το πρωί οι Μπούλες με τη μουσική του ζουρνά μαζεύονται πάλι στο σπίτι του αρχηγού. Το δρομολόγιο όμως αυτή τη φορά είναι το καθιερωμένο.Τοβράδυ, τοτελευταίογλέντι θα γίνει πάλι στα Καμένα.

Κυριακή της Ορθοδοξίας

Την Κυριακή της Ορθοδοξίας οι Μπούλες χωρίς προσωπίδες θα πάνε στο Σπήλιο, στη νότια πλευρά της πόλης, όπου βρίσκεται το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Θεόδωρου. Εκεί θα γίνει μεγάλο γλέντι με τη συμμετοχή πολλών Ναουσαίων και πλήθους επισκεπτών. Ο κόσμος έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει πολλούς μεζέδες, το φημισμένο κρασί της Νάουσας και να θαυμάσει για άλλη μια φορά τις Μπούλες και τους όμορφους ναουσαίικους χορούς.

Δημοσίευμα του Χρήστου Ζάλιου στο αφιέρωμα της Μακεδονίας της Κυριακής, 26-2-2012.