Χριστούγεννα στην παλιά Βέροια - Ήθη και έθιμα Χριστουγέννων

Η Βέροια ήταν γνωστή για την αστική της παράδοση, η οποία χαρακτήριζε όλους τους τομείς της οικονομικής, της κοινωνικής, της πολιτισμικής ζωής της. Αυτό ήταν και ένα στοιχείο που τη διαφοροποιούσε από τις γειτονικές πόλεις της ευρύτερης περιοχής. Η αστική παράδοση της Βέροιας, εκτός των άλλων, γίνεται αντιληπτή και από την πολιτισμικό παρελθόν της, τη μουσική, το χόρό, τα ήθη και τα έθιμά της.

Όπως σε διάφορες περιπτώσεις, έτσι και στη γιορτή των Χριστουγέννων οι Βεροιώτες γιόρταζαν οικογενειακά. Κύρια σημεία του εορτασμού αναδεικνύονται η προετοίμασία του σπιτιού, τα κόλιντα, ο εκκλησιασμός και το οικογενειακό τραπέζι με τα διάφορα φαγητά με βασικό συστατικό το σπιτικό κρέας.

Παρακάτω παρατίθεται απόσπασμα από άρθρο του κ. Γιώργου Καλογήρου αναφερόμενο στα ήθη και τα έθιμα των Χριστουγέννων.

Τα Χριστούγεννα: Πολύ πριν από τα Χριστούγεννα όλα τα νοικοκυριά της Βέροιας, σε ειδικό χώρο της αυλής τους, είχαν και έτρεφαν ένα ή και δύο γουρούνια τα οποία, λίγο πριν απ' τις γιορτές κι αφού γίνονταν 100 περίπου οκάδες (125 κιλά), σφάζονταν στον ίδιο χώρο. Το λίπος (παστός) των χοιρινών το λιώναν οι νοικοκυρές σε καζάνια, με σιγανή φωτιά, κι αφού λαγάριζε, δηλαδή από θολό γινόταν λαμπερό, το μάζευαν σε δοχεία και το χρησιμοποιούσαν κυρίως για το μαγείρεμα φαγητών που τους πήγαινε τέτοιο λίπος (λαχανοσαρμάδες, κρεατόπιτες κ.λ.π.). Τα υπολείμματα του παστού από το λιώσιμό του, οι τσιγαρίδες, ήταν νοστιμότατες και περιζήτητος μεζές. Από το κρέας κρατιότανε όσο χρειάζονταν για τις γιορτές και το υπόλοιπο γίνονταν λουκάνικα ή καβουρμάς. Τα λουκάνικα, καπνισμένα στο τζάκι και κρεμασμένα σε σχοινιά, διατηρούνταν όλο το χειμώνα. Ο καβουρμάς, που ήταν κομμάτια κρέας ελαφρά καβουρντισμένα, διατηρούνταν επίσης όλο το χειμώνα μέσα σε δοχεία σκεπασμένα με χοιρινό λίπος.

Τα κάλαντα: Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα ακούγονταν την προπαραμονή της μεγάλης γιορτής από πολύ πρωί και πριν ξημερώσει. Τα παιδιά κρατώντας άστρο φωτεινό στηριγμένο σε κοντάρι ή φαναράκι, επίσης φωτισμένο, γύριζαν στα σπίτια ψάλλοντας "Χριστούγεννα Πρωτούγεννα τώρα Χριστός γεννιέτι" ή "Των Αγγέλων η χωρία" με επωδό "Κόλιντα μπάμπου, μέλιντα μπάμπου και Χριστός γεννιέτι μπάμπου".

Τα κόλιντα ήταν ξυλοκέρατα, σταφίδες, στραγάλια (μπι-μπλιά), ξηρά σύκα, κάστανα και άλλα παρόμοια είδη. Μερικοί έδιναν στα παιδιά, εκτός από κόλιντα, και χρήματα. Πόσα; Μία, μισή δραχμή ή και δεκάρες. Και ήταν τα τελευταία πανευτυχή γι' αυτό. Μετά τα κόλιντα οι πρωινοί χαρμόσυνοι προάγγελοι της γέννησης του Χριστού, έψαλλαν: "Σ' αυτό το σπίτι πού ρθαμε πέτρα να μην ραγίσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει". Αν κάποιος δεν έδινε τίποτα, πράγμα σπάνιο, "ο ψαλμός" άλλαζε ως εξής: "Σ' αυτό το σπίτι του ψιλό γιουμάτου καλιακούδια τα μ'σά γιννούν, τα μ'σά κλουσούν, τα μ'σά βγάζουν τα μάτια".

Ανήμερα των Χριστουγέννων: Ανήμερα των Χριστουγέννων, πολύ πρωί, όλη η οικογένεια, με τα "καλά" ρούχα ντυμένη, πήγαινε στην Εκκλησία όπου και μεταλάβαινε ύστερα και από την 40ήμερη νηστεία που είχε προηγηθεί. Μετά την Εκκλησία για πρωϊνό είχε ετοιμαστεί σούπα (κοτόσουπα ή κρεατόσουπα), δηλαδή κάτι ελαφρύ για το στομάχι μετά την πολυήμερη νηστεία. Οι Βεροιώτικες οικογένειες το μεσημέρι της πρώτης μέρας των Χριστουγέννων είχαν στο γιορτινό τραπέζι απαραιτήτως λαχανοσαρμάδες και χοιρινές μπριζόλες ψημμένες στα κάρβουνα, ενώ για τη δεύτερη μέρα μαγειρευόταν το πρασάτο (χοιρινό με πράσα). Το κόκκινο σπιτικό κρασί δεν έλλειπε, φυσικά, από κανένα γεύμα των γιορτών. Τα γλυκά των Χριστουγέννων ήταν το γκανταίφι, ο μπακλαβάς και το σαραϊγλί. Όλα φτιάχνονταν στο σπίτι και ψήνονταν συνήθως στο μεγάλο μαγκάλι όπου τοποθετούνταν η πυροστιά (τριγωνικό σιδερένιο πλαίσιο με μικρά σιδερένια επίσης πόδια). Οταν στο ταψί ψήνονταν το γλυκό απ' τη μια μεριά το γυρίζανε για να ψηθεί κι απ' την άλλη. Μερικές νοικοκυρές κάνανε και παξιμαδαρές (ψωμί εφτάζυμο).

Γιώργος Καλογήρου

"Ήθη και έθιμα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς", Λάμδα, 17 (Δεκ. 2001), 12-16.