Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην εκπαίδευση - Γ) Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος (Περιλήψεις εισηγήσεων)

Μπορεί και πρέπει να συγκρίνουμε το Ολοκαύτωμα με άλλες γενοκτονίες; Μεταξύ ιστορικής μοναδικότητας, παραδειγματικότηταςκαι γενεαλογίας του Κακού

Γιώργος Κόκκινος,

Καθηγητής Ιστορίας και Διδακτικής της Ιστορίας

ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Διαγράφονται σήμερα τρεις τάσεις στην προσέγγιση του Oλοκαυτώματος σε σύγκριση με τις υπόλοιπες γενοκτονίες. Η πρώτη τάση εμμένει στην ιστορική μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος με κύριο κριτήριο τη βιομηχανοποίηση της εξόντωσης των Εβραίων. Η δεύτερη τάση, χωρίς ωστόσο να αίρεται εξ ορισμού η ιστορική μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος, θεωρεί αναλυτικά χρήσιμη και ηθικά επιβεβλημένη τη σύγκριση των γενοκτονιών, κρίνοντας ότι κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να αναδειχθεί παραστατικότερα η παραδειγματική και άρα οικουμενική σημασία της εβραϊκής γενοκτονίας. Τέλος, η τρίτη τάση θεωρεί σχεδόν αυτονόητη τη σύγκριση των γενοκτονιών, κυρίως όμως των ποιοτικών τους χαρακτηριστικών και όχι τόσο των ποσοτικών. Ειδικότερα, εγγράφει το Ολοκαύτωμα σε μια μακρά αλυσίδα γενοκτονικών πρακτικών που σκιάζουν κατ’ εξοχήν τη νεωτερικότητα, με αποκορύφωμα την γενοκτονία των Εβραίων, η οποία νοείται ως κατάληξη μιας διαδικασίας συσσωρευτικής ριζοσπαστικοποίησης.

Στερεότυπα, προκαταλήψεις και Αντισημιτισμός στην ελληνική κοινωνία σήμερα

Γιώργος Αντωνίου,

Ακαδημαϊκός συνεργάτης Διεθνούς Πανεπιστημίου

Δύο διαφορετικές έρευνες μέσα στο 2014 επισήμαναν την εκτεταμένη ύπαρξη

αντισημιτικών αισθημάτων στην ελληνική κοινή γνώμη. Η ανακοίνωση εστιάζει στην περιγραφή των προϋποθέσεων για την έκφραση αντισημιτικών αισθημάτων και προβαίνει σε πιθανές ερμηνείες για τους λόγους εκφοράς αντισημιτικού λόγου και αισθημάτων. Η ανακοίνωση θα κλείσει με την αναφορά σε θετικές δράσεις οι οποίες ενδεχομένως μπορούν να μειώσουν τα αντισημιτικά αισθήματα της κοινής γνώμης.

Σύγχρονη τέχνη και διδασκαλία τραυματικών ιστορικών γεγονότων: η αξιοποίηση της σύγχρονης τέχνης στην εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα

Ευγενία Αλεξάκη,

Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης-Διδάσκουσα

στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Οι πλέον σύγχρονες κριτικές θεωρίες για το ρόλο της τέχνης και της ιστορίας της στην τυπική, μη τυπική και άτυπη εκπαίδευση αμφισβητούν ευθέως μια παιδαγωγική αντίληψη «αισθητικοποίησης της τέχνης» και μια παιδαγωγική που απλά αναπαράγει το κυρίαρχο τεχνοϊστορικό αφήγημα και τον θεσμοθετημένο κόσμο της τέχνης. Αντίθετα, ερευνούν το θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο το οποίο μπορεί συμβάλει ώστε η εξοικείωση με την τέχνη και την ιστορία της να αποτελεί γόνιμο εργαλείο πολιτισμικής και κοινωνικής ενδυνάμωσης.

Στην κατεύθυνση αυτή, τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται η τάση για κριτική αξιοποίηση σύγχρονων μορφών τέχνης στη διδασκαλία τραυματικών ιστορικών γεγονότων. Στο σεμινάριο θα παρουσιαστούν οι βασικές θεωρητικές αρχές και μεθοδολογικές προτάσεις αυτής της κριτικής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Στη συνέχεια, και λαμβάνοντας ως μελέτη περίπτωσης το έργο της εικαστικού Άρτεμης Αλκαλάη, θα κατατεθούν προτάσεις αξιοποίησης έργων σύγχρονης τέχνης στην εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα. Η Άρτεμη Αλκαλάη πραγματεύεται σταθερά στο έργο της έννοιες όπως μνήμη, παρελθόν, ταυτότητες, υπερβαίνοντας την έννοια του τελάρου και τις καθιερωμένες μορφές εικαστικής έκφρασης. Εστιάζοντας στις σειρές έργων «Σπίτι: μια εγκατάσταση», «Σπίτι: μια περιπλάνηση» καθώς και στην πρόσφατη δουλειά της Αλκαλάη με θέμα τους Έλληνες Εβραίους Επιζώντες του Ολοκαυτώματος θα αναρωτηθούμε πώς η μνήμη, το παρελθόν και το τραυματικό ιστορικό γεγονός - καλλιτεχνικά πλέον νοηματοδοτημένα και διαμεσολαβημένα- μπορούν να αξιοποιηθούν στη διδακτική πράξη, αλλά και πως η ενασχόληση από πλευράς των σύγχρονων καλλιτεχνών με τέτοια ζητήματα διευρύνει την ίδια την έννοια της τέχνης και επαναπροσδιορίζει τους τρόπους πρόσληψής της και το κοινό της.

Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσα από ταινίες μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης

Έλλη Λεμονίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεότερης

& Σύγχρονης Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

Είναι ευρέως αναγνωρισμένος, τις τελευταίες ιδίως δεκαετίες, ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει ο κινηματογράφος στην προσέγγιση του ιστορικού παρελθόντος. Ο κινηματογράφος, χάρη στη δύναμη της εικόνας, έχει τη δυνατότητα αφενός να φέρνει τον θεατή πιο κοντά στην ιστορική περίοδο την οποία αναπαριστά, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που η παρακολούθηση μιας ταινίας δεν λειτουργεί απλώς συμπληρωματικά προς την ήδη υφιστάμενη ιστορική γνώση, αλλά καθίσταται καθοριστική για τη διαμόρφωση αυτής της γνώσης, για επίμαχα ιδίως ζητήματα της πρόσφατης ιστορίας. Οι παραπάνω αντιλήψεις βρίσκουν εφαρμογή και στη σχολική τάξη, όπου η πολύτροπη λειτουργία της κινηματογραφικής εικόνας προσφέρει ένα σπουδαίο εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού.

Στο πλαίσιο αυτό η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, του κατεξοχήν δραματικού γεγονότος της ιστορίας του εικοστού αιώνα, προσφέρει ένα ιδανικό πεδίο εφαρμογής των παραπάνω δυνατοτήτων, αφενός λόγω της σημασίας του ίδιου του γεγονότος, αφετέρου λόγω της πληθώρας του κινηματογραφικού υλικού που είναι στη διάθεση του εκπαιδευτικού. Προτείνεται, μέσα από μια συγκεκριμένη παιδαγωγική διαδικασία, η χρήση ταινιών μυθοπλασίας ως συμπληρωματικών μέσων στην εκπαιδευτική πράξη σχετικά με το Ολοκαύτωμα, με απαραίτητη προϋπόθεση την κατάλληλη προετοιμασία των μαθητών μέσα από τη διδασκαλία για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της υπό εξέταση περιόδου. Με τον τρόπο αυτό είναι εφικτή η διάκριση της ιστορικής αλήθειας από τον μύθο, η ορθή αξιολόγηση της κάθε ταινίας και η γόνιμη προσέγγιση του ιστορικού παρελθόντος. Προτείνεται επίσης, συμπληρωματικά, η αξιοποίηση και των ταινιών τεκμηρίωσης που αφορούν τις δίκες των υπαιτίων του ναζισμού, οι οποίες συνιστούν πρώτης τάξεως άμεσες μαρτυρίες από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων και, μέσα από τη γνωριμία με το αληθινό πρόσωπο των συγκεκριμένων προσώπων, συμβάλλουν στη μετάδοση των δημοκρατικών αξιών και στον περιορισμό της παραπληροφόρησης σχετικά με το ζήτημα αυτό.

Οπτικοακουστικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα: πρόσβαση και διδακτική αξιοποίηση

Γιώργος Αντωνίου,

Ακαδημαϊκός συνεργάτης Διεθνούς Πανεπιστημίου

Κωνσταντία Λιούζα,

ΜΔΕ Παιδαγωγικής

Δώρα Σεϊτανίδου,

ΜΔΕ Παιδαγωγικής

Οι οπτικοακουστικές μαρτυρίες αποτελούν σημαντική πηγή για την κατανόηση της ιστορίας και την εμβάθυνση στις ιστορικές συνθήκες. Η συμβολή τους είναι καίρια για την πολύπλευρη εξέταση γεγονότων και άλλων φωνών, εκείνων που «βίωσαν» την ιστορία. Στην εκπαίδευση, η επιμελημένη χρήση των πηγών αυτών προσφέρει αμεσότητα, προσωποποιεί τα γεγονότα, ζωντανεύει την ιστορία. Ιδιαίτερα στην περίπτωση των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, Εβραίων και άλλων, η αποτύπωση της προσωπικής, της ανθρώπινης, εμπειρίας αποκτά ειδικό βάρος. Οι προσπάθειες που γίνονται ανά τον κόσμο προς τη διάσωση αυτών των μαρτυριών έχουν οδηγήσει στη δημιουργία ιστορικών αρχείων, συχνά προσβάσιμων διαδικτυακά.

Η Oμάδα για τη μελέτη της ιστορίας των εβραίων της Ελλάδας δημιούργησε την ηλεκτρονική βάση δεδομένων με τίτλο: «Η εμπειρία των Eβραίων της Ελλάδας στις οπτικοακουστικές μαρτυρίες». Η βάση οργανώνει και παρουσιάζει στο κοινό πάνω από 1500 μαρτυρίες περίπου 1100 επιζώντων του ολοκαυτώματος. Η παρούσα βάση δεδομένων συγκεντρώνει τις διάσπαρτες αυτές μαρτυρίες, τις αποδελτιώνει και τις συγκροτεί σε ένα ενιαίο σώμα προς χρήση τόσο των ερευνητών όσο και της κοινωνίας.

Το USCShoahFoundationVisualHistoryArchiveείναι ένα οπτικοακουστικό ιστορικό αρχείο που φιλοξενεί περισσότερες από 53.000 μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος και άλλων γενοκτονιών από εξήντα περίπου χώρες.

Σε συνεργασία με ιδρύματα και Πανεπιστήμια σε όλον τον κόσμο επιτρέπει στους χρήστες τη διαδικτυακή έρευνα στο αρχείο και προσφέρει εργαλεία για

ερευνητική ή εκπαιδευτική χρήση. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης παρέχει την πλήρη πρόσβαση στο αρχείο σε κάθε ενδιαφερόμενο από το Επιστημονικό Αναγνωστήριο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης.

Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα μέσω λογοτεχνικών κειμένων και αφηγήσεων

Ελένη Χοντολίδου,

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια

Σχολικής Παιδαγωγικής

& Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης,

Τομέας Παιδαγωγικής Α.Π.Θ.

Η λογοτεχνία προσφέρεται για τη διδασκαλία δύσκολων και επώδυνων θεμάτων όπως αυτό του Ολοκαυτώματος. Στα ελληνικά, δυστυχώς, δεν έχουν γραφτεί αρκετά νεανικά ή εφηβικά μυθιστορήματα. Σε άλλες γλώσσες έχουν γραφτεί πάρα πολλά και, ευτυχώς, πολλά από αυτά είναι μεταφρασμένα. Στο εργαστήριο θα δούμε πώς μπορούμε να εντάξουμε τη διδασκαλία λογοτεχνικών κειμένων (ολόκληρων βιβλίων) στο πρόγραμμα διδασκαλίας του Δημοτικού, του Γυμνασίου ή του Λυκείου.