Μεταξική Δικτατορία

Η ίδρυση της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (Ε.Ο.Ν.)

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν διέθετε λαϊκά ερείσματα και ευρεία λαϊκή αποδοχή, ώστε να μπορεί να εξασφαλίσει τη συνέχεια του. Προς την κατεύθυνση της συγκρότησης μιας κοινωνικής βάσης που να συμμερίζεται τους πολιτικούς του στόχους στράφηκε, από νωρίς, προς τη νεολαία, την οποία επιθυμούσε, μέσα από έναν οργανωμένο προπαγανδιστικό μηχανισμό, να την αναδείξει σε κύριο συντελεστή και διαμορφωτή του μέλλοντος της πατρίδας. Το ρόλο του κύριου μηχανισμού προώθησης της ιδεολογίας της 4ης Αυγούστου στη νεολαία ανέλαβε η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (Ε.Ο.Ν.), η οποία ιδρύθηκε με αναγκαστικό νόμο την 10η Νοεμβρίου 1936. Σύμφωνα με τον εμπνευστή της, Μεταξά, το σχολείο και η Ε.Ο.Ν. θα συνέβαλαν στη σωστή ανατροφή των παιδιών, ώστε να καταστούν «ικανοί πολίτες» Με την ίδρυσή της καθιερώθηκαν οι εβδομαδιαίες συγκεντρώσεις των μελών για τα απογεύματα κάθε Τετάρτης, καθώς και οι δραστηριότητες της Κυριακής, οι οποίες περιελάμβαναν εκκλησιασμό, εκδρομές, επισκέψεις σε μουσεία κ.α. Η εγγραφή στην Ε.Ο.Ν. ήταν τυπικά προαιρετική, ουσιαστικά όμως υποχρεωτική, αφού τα μέλη της απολάμβαναν διάφορες παροχές όπως π.χ. μειωμένα ή δωρεάν εισιτήρια για τον κινηματογράφο και το γήπεδο, στολές, που κέντριζαν το ενδιαφέρον των μικρών παιδιών, δωρεάν μετακινήσεις, στέγαση σε μαθητικές και φοιτητικές εστίες, προτίμηση φαλαγγιτών σε στρατιωτικές και άλλες ανώτατες σχολές, καθώς και σε επαγγελματικούς χώρους.

Ο χαιρετισμός της Ε.Ο.Ν.

Ο χαιρετισμός των μελών της Ε.Ο.Ν. προς τους ανωτέρους τους αλλά και μεταξύ τους γινόταν με ανάταση του δεξιού χεριού. Σύμφωνα με τον ίδιο τον δικτάτορα, ο χαιρετισμός παρέπεμπε σε αρχαίο ελληνικό χαιρετισμό προς τον ανατέλλοντα ήλιο. Κάτι τέτοιο όμως δε φαίνεται να επιβεβαιώνεται από την ιστορική και αρχαιολογική έρευνα. Αντιθέτως, ο χαιρετισμός αυτός φαίνεται να έχει προέλευσή στη γειτονική Ιταλία, όπου χρησιμοποιήθηκε από το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, το οποίο προσπάθησε, άστοχα, να τον συνδέσει με την αρχαία Ρώμη. Κάτι τέτοιο, επίσης δεν αποδεικνύεται από την έρευνα, η οποία εντοπίζει το χαιρετισμό σε ζωγραφικές παραστάσεις του 18ου αιώνα. Από την Ιταλία ο χαιρετισμός διαδόθηκε στην Γερμανία του Χίτλερ και από εκεί στην Ισπανία του Φράνκο και την Ελλάδα του Μεταξά.

Ὁ χαιρετισμός ἀποδίδεται διὰ ζωηράς προτάσεως τῆς δεξιάς χειρός τεταμένης με δακτύλους ἠνωμένους καὶ τὴν παλάμην εἰς τὸ ὕψος τοῦ δεξιοῦ ὀφθαλμοῦ, κατὰ τὸ πρότυπον τοῦ καθαρῶς Ἀρχαίου Ἐλληνικοῦ χαιρετισμοῦ…

Άρθρο 30 Γενικών Διατάξεων Κανονισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας Ε.Ο.Ν.

Προηγούμενο

View the embedded image gallery online at:
https://www.veriahistory.gr/%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CF%82-%CE%B5%CE%BA%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CF%85%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC-%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82/itemlist/category/519-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1#sigProGalleria6a3de84581

Ο δάσκαλος στη μεταξική δικτατορία

Ο δάσκαλος, σύμφωνα με τα όσα επιθυμούσε το καθεστώς, έπρεπε να αποτελεί όργανό του για την προώθηση της ιδεολογίας στους μαθητές και την κοινωνία. Για το λόγο αυτό, το καθεστώς ανέθετε στους δασκάλους ρόλο πολιτικό, ρόλο ενεργού συνεργάτη και συνεταίρου στην προσπάθεια της «Εθνικής Αναγέννησης». Μέσα στο πλαίσιο αυτό, το καθεστώς, αν και φαινομενικά αναγνώριζε την ιδιαίτερη φύση του διδασκαλικού επαγγέλματος, απαιτούσε από τους δασκάλους πέρα από τα συνήθη καθήκοντά τους, να ασπαστούν την ιδεολογία του και να τη μεταδίδουν με κάθε μέσο στους μαθητές και στους γονείς τους. Επίσης, έπρεπε να στηρίζουν την Ε.Ο.Ν. και τις δράσεις της, να εκτελούν γιορτές και να συμμετέχουν στον υποχρεωτικό εκκλησιασμό των Κυριακών και στις παρελάσεις, οι οποίες σκόπευαν στην πειθαρχία και στην προετοιμασία των αγοριών για καλούς στρατιώτες. Οι εκπαιδευτικοί έπρεπε, παράλληλα, να παρακολουθούν τους μαθητές στη συμπεριφορά και τις συνήθειές τους. Τέλος, οι δάσκαλοι μπορούσαν να ασκήσουν και κοινωνικό έργο με την οργάνωση συσσιτίων, τον εμβολιασμό των μαθητών, τη διδασκαλία βασικών κανόνων υγιεινής κ.α.

Όσον αφορά τη στάση των δασκάλων απέναντι στο καθεστώς θα πρέπει να αναφερθεί ότι πολλοί από αυτούς συνεργάστηκαν μαζί του, ενώ άλλοι αποδέχτηκαν την πολιτική του παθητικά, μη μπορώντας να αντιδράσουν. Τέλος, μια σημαντική μερίδα εκπαιδευτικών ήταν αυτοί που αντέδρασαν μη αποδεχόμενοι τον νέο ρόλο που επιθυμούσε το καθεστώς για τους εκπαιδευτικούς. Η τιμωρία έναντι αυτής της κατηγορίας ήταν δεδομένη. Έτσι πολλοί δάσκαλοι βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, ενώ πολλοί από αυτούς αρρώστησαν βαριά και πέθαναν από τις κακουχίες.

Προηγούμενο Επόμενο

Title Title

Ο δημοτικισμός του Μεταξά

Ένα από τα ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκε η πολιτική του Μεταξά στην εκπαίδευση ήταν και αυτό της γλώσσας. Από νωρίς ο ίδιος τάχθηκε υπέρμαχος της δημοτικής και εγγυήθηκε τη συνέχεια της διδασκαλίας της στο δημοτικό σχολείο, στις δύο τελευταίες τάξεις του οποίου θα διδασκόταν και η καθαρεύουσα, υποστηρικτής της οποίας ήταν ο Υπουργός Παιδείας Κ. Γεωργακόπουλος. Τελικά, με την ανάληψη του υπουργείου από τον Μεταξά και τη μεταρρύθμιση του 1939 η γλωσσική πολιτική του καθεστώτος στόχευσε, αφενός στην κατοχύρωση της δημοτικής ως σχολικής γλώσσας και αφετέρου στην προώθηση της συγγραφής και της έκδοσης μιας νεοελληνικής γραμματικής, έργο που τελικά ανατέθηκε στον Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Με τον τρόπο αυτό ο δικτάτορας κατάφερε να πάρει με το μέρος του πολλούς δημοτικιστές και διανοούμενους, οι οποίοι, είτε συνεργάστηκαν μαζί του, είτε σιώπησαν στις πολιτικές του επιλογές.

Προηγούμενο Επόμενο

Τα πρώτα βιβλία του Ο.Ε.Σ.Β.

Τα πρώτα βιβλία που εκδόθηκαν από τον Ο.Ε.Σ.Β. κυκλοφόρησαν το έτος 1939 και μέσα από αυτά προάγονται οι ιδεολογικοί στόχοι του καθεστώτος. Μεταξύ άλλων δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητας στο ιστορικό παρελθόν από τα αρχαία χρόνια και μέσα από διάφορα παραδείγματα αναδεικνύεται το μεγαλείο της ελληνικής φυλής. Επίσης, μέσα από παραδόσεις και λοιπές αφηγήσεις, παρουσιάζεται η συντήρηση του αλυτρωτικού συναισθήματος των σκλαβωμένων Ελλήνων. Με αφορμή ιστορικά γεγονότα, κυρίως της Βυζαντινής περιόδου, τονίζεται ο θρησκευτικός χαρακτήρας, ο οποίος διέπει τη ζωή των Ελλήνων και αναδεικνύεται ως ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Παράλληλα, προβάλλονται προσωπικότητες διαφόρων ιστορικών περιόδων, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν πρότυπα, σύμφωνα με την ιδεολογία του καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένων του βασιλιά, και του δικτάτορα, ο οποίος παρουσιάζεται ως «Μάγος» και ως ο μόνος που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η χώρα τη συγκεκριμένη περίοδο. Επίσης, μέσα από τα αναγνωστικά προβάλλονται ζητήματα, τα οποία έχουν άμεση σχέση με την πολιτική του καθεστώτος και την εδραίωσή του στη συνείδηση των μαθητών, αφού αυτοί επρόκειτο να αποτελέσουν τους μελλοντικούς πολίτες του «Νέου Κράτους». Τέλος, στην ύλη τους εντάχθηκαν θέματα σχετικά με την Ε.Ο.Ν., όπως ο ύμνος της Νεολαίας κ.ά. Αξίζει να αναφερθεί, ότι στο πλαίσιο της «φιλολαϊκής» πολιτικής του, το καθεστώς ενδιαφέρθηκε και για την εκπαίδευση της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης και για το λόγο αυτό εξέδωσε εγχειρίδια που προορίζονταν για χρήση από τους μαθητές της.

Προηγούμενο Επόμενο

Αναγνωστικά Δημοτικού Σχολείου

Αναγνωστικά Μειονοτικών Σχολείων Θράκης

Ίδρυση του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων (Ο.Ε.Σ.Β.)

oesb2 Μέχρι την κήρυξη της μεταξικής δικτατορίας την έκδοση σχολικών εγχειριδίων αναλάμβαναν εκδοτικοί οίκοι, δημιουργώντας αρκετά προβλήματα στην διακίνησή τους. Το 1937, ο Μεταξάς, αφενός εφαρμόζοντας την εκπαιδευτική πολιτική του για την απρόσκοπτη έκδοση και διάθεση των εκπαιδευτικών εγχειριδίων, αφετέρου θέλοντας να επεκταθεί ο ιδεολογικός έλεγχος και σε αυτά, ίδρυσε τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων. Σκοπός του Ο.Ε.Σ.Β. ήταν η έκδοση και διάθεση των βιβλίων όλων των βαθμίδων και η παροχή εποπτικού υλικού στα σχολεία. Έτσι, τα εκπαιδευτικά βιβλία πλέον προσαρμόστηκαν στις επιθυμίες του καθεστώτος και επαινούσαν τον δικτάτορα και το έργο του.

Προηγούμενο Επόμενο

Τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια της περιόδου 1936 - 1941

Τα σχολικά εγχειρίδια και ιδιαίτερα τα αναγνωστικά χρησιμοποιήθηκαν ως πομποί μηνυμάτων με αποδέκτες τους μαθητές και απώτερο στόχο τη διαμόρφωση της συνείδησής τους σύμφωνα με τα όσα όριζε το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα. Μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια, το μεταξικό καθεστώς προσπαθούσε να προωθήσει την εθνική, θρησκευτική και ηθική ιδεολογία του στους μαθητές και να αντιμετωπίσει τους εξωτερικούς κινδύνους του Έθνους, με κυριώτερο, όπως ισχυρίζονταν, την επικράτηση του κομμουνισμού στη χώρα.

Μια από τις πρώτες κινήσεις του καθεστώτος, στο πλαίσιο της απαγόρευσης της ελευθεροτυπίας και της αυστηρής λογοκρισίας, ήταν η πρόσκληση για την καταστροφή βιβλίων, μεταξύ αυτών και εκπαιδευτικών, καθώς θεωρούνταν επικίνδυνα, αφού δεν εξυπηρετούσαν τους ιδεολογικοπολιτικούς του στόχους. Έτσι, από το σχολικό έτος 1936-1937 διδάσκονταν στις τάξεις βιβλία, τα οποία κυκλοφορούσαν και χρησιμοποιούνταν την προηγούμενη περίοδο και τα οποία εγκρίθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας του καθεστώτος. Παράλληλα, άλλα βιβλία τα οποία δεν εγκρίθηκαν έπαψαν να διδάσκονται στις σχολικές αίθουσες∙ μεταξύ αυτών και ο Επιτάφιος του Περικλή. Άλλωστε πώς ήταν δυνατόν ένα κείμενο - ύμνος στη Δημοκρατία να εγκρίνεται από ένα δικτατορικό καθεστώς, το οποίο επιδοκίμαζε τη σπαρτιατική αγωγή και απαιτούσε την τυφλή υποταγή στον αρχηγό του; Η συγκεκριμένη πρακτική συνεχίστηκε μέχρι την ίδρυση του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων (Ο.Ε.Σ.Β.), ο οποίος ανέλαβε την έκδοση των εκπαιδευτικών εγχειριδίων, τα πρώτα εκ των οποίων κυκλοφόρησαν το έτος 1939.

Προηγούμενο Επόμενο

Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας (1936-1941)

Την 4η Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς, Πρόεδρος της τότε Κυβέρνησης, προχώρησε στην αναστολή θεμελιωδών άρθρων του Συντάγματος και κήρυξε Στρατιωτικό Νόμο. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου (ήταν πλέον γεγονός και) ήλθε ως απόρροια της προηγούμενης περιόδου στην οποία επικρατούσε πολιτική αναταραχή με τους δύο κυρίαρχους κομματικούς σχηματισμούς, τους Βενιζελικούς και τους Αντιβενιζελικούς, να ισοψηφούν στις εκλογές του Ιανουαρίου του 1936 και την Αριστερά με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (Κ.Κ.Ε.) να κατέχει ρόλο ρυθμιστή των πολιτικών πραγμάτων. Η χώρα αντιμετώπιζε ήδη από το προηγούμενο διάστημα μια πολυεπίπεδη κρίση. Τον Μάρτιο του ’36 ορίστηκε, από το Βασιλιά Γεώργιο Β΄, Πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής, με σκοπό να συμβάλει στην ανόρθωση της χώρας. Η θητεία του δε διήρκεσε πολύ, καθώς πέθανε την 13η Απριλίου του ίδιου έτους. Τη θέση του ανέλαβε ο, μέχρι τότε Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και Υπουργός των Στρατιωτικών, Ιωάννης Μεταξάς. Παρά το γεγονός της στρατιωτικής ικανότητας του Μεταξά, φαίνεται πως δεν του αναγνωρίζονταν τα απαραίτητα εφόδια για την ανάληψη της Πρωθυπουργίας. Αντιθέτως, δεν ήταν λίγοι αυτοί που αντέδρασαν στην τοποθέτησή του, με κυρίαρχα τα κόμματα της Αριστεράς, αφού πολλοί διέβλεπαν τον κίνδυνο εκτροπής από τον κοινοβουλευτισμό. Το Μάιο του ’36 στη Θεσσαλονίκη επικρατούν κοινωνικές αναταραχές με αφορμή καπνεργατική απεργία. Απολογισμός: 12 νεκροί και 300 τραυματίες. Με αφορμή το συγκεκριμένο γεγονός το Κ.Κ.Ε. κηρύσσει πανεργατική απεργία για την 5η Αυγούστου. Υπό τον φόβο νέων κοινωνικών αναταραχών και με το πρόσχημα της εξάπλωσης του κομουνιστικού κινδύνου ο Ιωάννης Μεταξάς αποφάσισε μία ημέρα πριν την απεργία να θέσει τη χώρα σε κατάσταση δικτατορίας.

Μεταξύ των άλλων πολιτικών προτεραιοτήτων που έθετε το καθεστώς ήταν και η δημιουργία ιδιαίτερου εκπαιδευτικού συστήματος μέσα από το οποίο θα επιτυγχάνονταν οι σκοποί της «Εθνικής και Ηθικής Αγωγής» και η συμβολή της νεολαίας στην ανασύσταση του Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού. Στην πραγματικότητα αυτό που επεδίωκε το καθεστώς ήταν ο ιδεολογικός και πολιτικός έλεγχος όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Προς το σκοπό αυτό προχώρησε σε δύο εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις (1937 και 1938), οι οποίες υλοποιήθηκαν από τους δύο διαδοχικούς Υπουργούς Παιδείας τον Κωνσταντίνο Γεωργακόπουλο και τον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος ανέλαβε το Υπουργείο μετά την απομάκρυνση του πρώτου, τον Νοέμβριο του 1938. Βασικός άξονας των μεταρρυθμίσεων ήταν η ιδεολογική διαπαιδαγώγηση των νέων και η προσαρμογή του σχολείου στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Μεταξύ των κύριων χαρακτηριστικών που απέκτησε η εκπαίδευση κατά την εν λόγω περίοδο ήταν η ανάδειξη των εθνικών, θρησκευτικών και λοιπών ζητημάτων μέσω των σχολικών εγχειριδίων, ώστε να προωθείται ο αντίστοιχος χαρακτήρας της, η προγονολατρεία, η αυταρχική παρέμβαση στην εκπαιδευτική διαδικασία, ο πιεστικός έλεγχος του εκπαιδευτικού, ο οποίος αναλάμβανε και νέες αρμοδιότητες, η επέμβαση στη διαμόρφωση του ήθους των μαθητών κ.α.
Τελικά, η εκπαιδευτική πολιτική του καθεστώτος και οι επιλογές του Μεταξά δεν φαίνεται να είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Το σχολείο μετατράπηκε σε χώρο προώθησης και καλλιέργειας ιδεολογίας, η υποχρεωτική εκπαίδευση συρρικνώθηκε και προωθήθηκε η καλλιέργεια της ιδέας για μεταπήδηση στην τεχνική εκπαίδευση, με σκοπό την κάλυψη των εργατικών αναγκών της χώρας. Οι ανώτερες και ανώτατες σπουδές προορίζονταν για τους λίγους, γεγονός που αποδεικνύει την ελιτιστική όψη της εκπαίδευσης από το καθεστώς, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά σχολεία, ιδίως σε χωριά και απομακρυσμένες περιοχές, έκλεισαν. Για το λόγο αυτό, πολλοί μαθητές, είτε διέκοψαν τις σπουδές τους, είτε στράφηκαν στην τεχνική εκπαίδευση.

Το Νέον Σχολείον

… Ἡ κυβερνητική προσπάθεια εἰς τὸ σχολείον ἀποβλέπει ἀφ’ ἐνός μὲν νὰ δώση εἰς τὴν νεολαίαν ἰδανικά, καὶ νὰ φρονιματίσῃ αὐτὴν οὔτως, ὥστε ν’ ἀποβῇ ἀντάξια τῶν ἐπ’ αὐτὴν προσδοκιῶν τοῦ Ἕθνους, συνεχίζουσα ἐπιτυχῶς τὰς παραδόσεις του καὶ προάγουσα τὸν πολιτισμόν του, ἀφ’ ἐτέρου δὲ νὰ ὠθήσῃ αὐτὴν πρὸς κατευθύνσεις ἐπιβαλλομένας ἀπό τὰς σημερινὰς ἀνάγκας τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας καὶ τῆς ἑθνικῆς μας οἰκονομίας…

Επόμενο

Μεταξική Δικτατορία

Επικοινωνία - Όροι χρήσης